chórzyści i śpiewacy

Kamilka

Ból gardła to częsty objaw niegroźnych zazwyczaj infekcji wirusowych, ale może być też zwiastunem znacznie poważniejszych chorób.

Jesień to okres mokrych i chłodnych dni, czas chorób przeziębieniowych, objawiających się m.in. katarem i bólami gardła. Dolegliwości spowodowane są zwykle ostrą infekcją wirusową górnych dróg oddechowych.

Najczęstszym schorzeniem, którego objawem bywa ból gardła, jest ostre zapalenie gardła.

Objawy i przyczyny

Choroba pojawia się nagle. Czasami wcześniej może poprzedzić ją katar. W większości przypadków jej przyczyną bywają wirusy (adenowirusy i enterowirusy), rzadziej bakterie. Dominującym objawem jest ból gardła, nasilający się podczas połykania, uczucie drapania, kłucia i pieczenia. Samopoczucie chorego jest na ogół złe. Pacjent czuje się ogólnie "rozbity", skarży się na bóle mięśni i głowy, często ma podwyższoną temperaturę. Oglądając gardło, stwierdzamy przekrwienie i rozpulchnienie błony śluzowej tylnej ściany gardła, łuków podniebiennych i języczka. Czasami obserwujemy objawy nieżytu spojówek, a u dzieci, u których choroba może mieć cięższy przebieg, obrzmienie szyjnych węzłów chłonnych.

Jak już wspomniałem, głównymi sprawcami infekcji są wirusy, które mają powinowactwo do śluzówki gardła, nosa i oskrzeli. Należy przez to rozumieć zdolność wirusów do niszczenia błony śluzowej, co powoduje objawy zapalenia tych narządów.

W środowisku, w którym przebywamy: w pracy, w szkole, na ulicy, jesteśmy "otoczeni" przez miliony potencjalnie groźnych wirusów. Jeśli nasz układ odpornościowy jest sprawny, to chroni nas przed ich wniknięciem, wówczas nawet "nie zauważamy", że są obecne wokół nas. Lecz w okresie zmniejszonej odporności wirusy stają się groźniejsze. Dzieje się tak np. w przypadku przemęczenia fizycznego, niedożywienia, długotrwałego stresu, a także gdy nasz organizm narażony jest na działanie niekorzystnych warunków atmosferycznych.

Dlaczego boli gardło?

Jeśli nieodpowiednio ubrani wychodzimy z rozgrzanego pomieszczenia na zewnątrz, dochodzi do szybkiego wychłodzenia organizmu.

Broni się on wówczas przed utratą ciepła, reagując skurczem naczyń krwionośnych. Na zasadzie odruchu kurczą się także naczynia krwionośne w błonie śluzowej gardła (nosa i oskrzeli). Śluzówka jest wówczas gorzej ukrwiona, a gorsze ukrwienie to niedostateczny dostęp do tych okolic komórek krwi, które potrafią walczyć z wirusem. Wirusy lub bakterie mają wówczas ułatwione zadanie.

Do częstych infekcji górnych dróg oddechowych dochodzi również u osób cierpiących z powodu upośledzonej drożności nosa, np. mających skrzywioną przegrodę nosa bądź polipy nosa. Upośledzona drożność nosa zmusza do oddychania ustami. Powietrze wdychane nosem oczyszcza się, nawilża i ogrzewa. Natomiast kiedy oddychamy ustami, to korzystamy jakby z "nieprzygotowanego powietrza", co dodatkowo naraża górne drogi oddechowe, w tym gardło, na bezpośredni kontakt z wirusami.

Okres jesienno-zimowy to także czas, gdy unikamy wietrzenia pomieszczeń, przebywamy w dusznych, ogrzewanych pokojach. Są to warunki, które sprzyjają namnażaniu się wirusów i przenoszeniu infekcji.

Z wirusem można wygrać

Powodów, dlaczego akurat jesienią jesteśmy bardziej narażeni na ból gardła, jest wiele. Nie znaczy to jednak, że nie możemy uniknąć przykrych dolegliwości towarzyszących infekcjom.

Leczenie wirusowej infekcji gardła bywa wprawdzie tylko objawowe, tzn. takie, które ma na celu łagodzenie objawów. Nie stosuje się w takiej sytuacji leków przeciwwirusowych ze względu na liczne niepożądane działania uboczne oraz wysoką cenę. Są one zarezerwowane głównie dla poważanych przypadków. Infekcja gardła jest bowiem chorobą samoograniczającą, to znaczy, że po okresie ostrych objawów dochodzi do poprawy i wyleczenia. Stąd też wzięło się porzekadło dotyczące infekcji wirusowych, że nie leczone trwają 7 dni, a leczone tylko tydzień. Jest w tym powiedzeniu trochę prawdy, ale zawsze warto złagodzić dolegliwości.

Jak łagodzić dolegliwości?

Kiedy zauważymy pierwsze objawy infekcji, postarajmy się odpocząć, nie forsować organizmu; najlepiej byłoby na dzień, dwa położyć się do łóżka. Gdy wcześnie zareagujemy, to uda nam się złagodzić jej skutki.

Należy też dużo pić. Najlepiej jakby to była herbata z cytryną, z sokiem malinowym lub miodem. Dobrym rozwiązaniem są też napary z rumianku, kwiatu lipy czy z kwiatu czarnego bzu. Oprócz działania bezpośrednio łagodzącego ból gardła, zioła te mogą działać rozgrzewająco. Płyny nie powinny być zbytnio gorące ani zimne.

Dieta przy bólu gardła, przynajmniej w ostrym okresie choroby, powinna być możliwie płynna, bogata w witaminy, a więc w warzywa, owoce, surówki. Unikać koniecznie trzeba potraw ostrych, które mogą dodatkowo drażnić chorą błonę śluzową gardła. Zalecane jest spożywanie czosnku, który ma działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i odkażające.

Gdy doskwiera nam ból głowy, a temperatura ciała jest podwyższona, wskazane jest zażycie środków przeciwgorączkowych, przeciwzapalnych. Wśród najbardziej znanych jest kwas acetylosalicylowy, np. popularna polopiryna S bądź aspiryna. Niestety, niekorzystnie działa na śluzówkę żołądka, dlatego nie jest to wskazane dla osób z chorobą wrzodową. Tym pacjentom polecałbym paracetamol.

Ból gardła łagodzą środki o działaniu odkażającym, ściągającym. Chciałbym w tym miejscu przypomnieć o mieszankach ziołowych do płukania gardła, które ostatnio pozostają jakby trochę na uboczu, wyparte przez bogatą ofertę tabletek do ssania. Działanie lecznicze wykazuje kora dębu, rumianek, szałwia. Można też kupić gotowy preparat wyciągu z rumianku - Azulan. Gdy chwyci nas nagle ból gardła i nie mamy "pod ręką" tych ziół, możemy sobie poradzić, przygotowując do płukania gardła solankę, którą sporządzamy z łyżeczki zwykłej soli kuchennej lub sody oczyszczonej rozpuszczonej w szklance ciepłej wody.

Warto wiedzieć, że nieumiejętne płukanie gardła, to niepotrzebne drażnienie błony śluzowej.

Przygotowując się do zabiegu płukania, należy pamiętać, że:

płyn do płukania powinien mieć taką samą temperaturę jak temperatura ciała,
prawidłowe płukanie polega na kilkakrotnym (3 - 4 razy dziennie) przepłukiwaniu gardła. Nie potrzebne jest też wielokrotne nabieranie płynu do płukania (3 - 4 ruchy wystarczą) i trzymanie go długo w ustach. Podrażnia to błonę śluzową.
Wśród gotowych preparatów o działaniu łagodzącym i odkażającym dominują tabletki do ssania, takie jak Cholinex, Neo - Angin, Strepsils, Oblas, Faringosept. Należy wiedzieć, że najlepiej zacząć je używać, gdy poczujemy, że z naszym gardłem dzieje się coś niedobrego, mamy wówczas szansę ograniczyć infekcję. Jak w każdym przeziębieniu zalecane jest przyjmowanie witaminy C i rutinoscorbinu.

Cechą charakterystyczną infekcji wirusowych jest ustępowanie po ok. 4-10 dniach od wystąpienia pierwszych objawów. Błędem jest wtedy przyjmowanie antybiotyków bez zezwolenia lekarza. W infekcjach wirusowych są niepotrzebne. Stosowanie ich bez braku wskazań powoduje, że bakterie uodparniają się na ich działanie.

Mimo wielu apeli lekarzy, bardzo często zdarza się, że bagatelizujemy z pozoru błahą infekcję. Staramy się ją "przechodzić". Wówczas nierzadko dochodzi do nadkażenia bakteryjnego. Uszkodzona przez wirus śluzówka jest bardziej narażona na wniknięcie bakterii, co powoduje zaostrzenie objawów. Pojawia się wtedy wysoka gorączka, dreszcze, po tylnej ścianie gardła zaczyna spływać ropa, która "niesie" zakażenie dalej do oskrzeli. Konieczna jest wówczas wizyta u lekarza i antybiotykoterapia. Banalna, jak się na początku wydawało, infekcja może wtedy powikłać się zapaleniem ucha, anginą, do zapalenia płuc włącznie.

Jak uniknąć infekcji?

To częste pytanie zadawane lekarzowi. Jest to szeroki temat, który obejmuje przede wszystkim działania mające na celu poprawienie naszej odporności. Najważniejszy jest tu higieniczny tryb życia, a więc odpowiednie odżywianie się, pamiętanie o warzywach i owocach. Wyeliminowanie alkoholu i papierosów, które mają bezpośrednie działanie drażniące na gardło. Konieczna jest też odpowiednia ilość odpoczynku i snu, by po każdym dniu organizm mógł się zregenerować. Należy dbać o kondycję fizyczną, codzienna gimnastyka poprawia bowiem krążenie i samopoczucie. Ważne jest również przyzwyczajanie organizmu do niskich temperatur. Mam tu na myśli hartowanie naszego ciała. Organizm potrafi wtedy lepiej reagować na niskie temperatury.

Nie powinniśmy zapominać, że ważny jest też ubiór. Należy tak się ubierać, by nie doprowadzić do przegrzania ani nadmiernego schłodzenia organizmu. Uwagę tę szczególnie kieruję do osób starszych, które ze względu na towarzyszące inne choroby są bardziej podatne na infekcje. Przypominam też młodzieży o noszeniu nakryć głowy (40% ciepła z ustroju ucieka przez głowę).

Jeśli to możliwe, unikajmy dusznych, zatłoczonych pomieszczeń, a sami nie zapominajmy o konieczności wietrzenia.

Zawsze dokładnie badać gardło

Na zakończenie chciałbym przestrzec, że bólem gardła mogą rozpocząć się inne ogólnoustrojowe choroby wirusowe, takie jak mononukleoza zakaźna, błonica, płonnica (szkarlatyna), odra, ospa wietrzna. Trzeba również zwrócić zawsze uwagę, czy nie rozwijają się inne charakterystyczne dla tych chorób objawy, np. wysypka.

Ból gardła towarzyszy też takiej poważnej chorobie, jaką jest angina. Jest to potoczna nazwa bakteryjnego zapalenia migdałków podniebiennych. W wypadku tej choroby konieczna jest konsultacja lekarska i antybiotykoterapia. Powikłania źle leczonej anginy są poważne i dotyczą serca, nerek i stawów.

Czasami kłucie i drapanie w gardle ma charakter przewlekły (bez dodatkowych objawów infekcji), mówimy wówczas o przewlekłym zapaleniu gardła, które występuje najczęściej u osób w wieku starszym, może ono towarzyszyć innym przewlekłym chorobom, takim jak: choroby nerek, niewydolność krążenia, chorobom przemiany materii. Przewlekłe zapalenie gardła to także reakcja śluzówki gardła na zanieczyszczenie atmosfery, zapylenie, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, przebywanie w pomieszczeniu o suchym powietrzu, spożywanie ostrych i gorących potraw.

Nagła bolesność gardła to również objaw ciała obcego, które mogło utkwić w śluzówce gardła. Najczęściej jest to kawałek kości, ości, czasem proteza dentystyczna. Kłującemu bólowi podczas połykania może towarzyszyć nadmierne ślinienie i odruchy wymiotne. W tej sytuacji niezbędna jest wizyta u lekarza laryngologa.

Dolegliwości bólowe w okolicy gardła mogą także powodować zmiany próchnicze zębów, zapalenie dziąseł, zapalenie jamy ustnej, ropień okołozębowy.

Chociaż w okresie jesienno-zimowym ból gardła jest zazwyczaj wynikiem ostrego wirusowego zapalenia gardła, to trzeba mieć na uwadze, że może również być objawem poważniejszej choroby. Dlatego każdy lekarz pierwszego kontaktu powinien zawsze dokładnie obejrzeć i zbadać gardło.

artykuł lek. med. Pawła Walaska