chórzyści i śpiewacy

Kamilka

Ks. Zdzisław Janiec

IV. DUSZPASTERSTWO LITURGICZNE

Postulaty duszpasterskie dotyczące śpiewu i muzyki liturgicznej
w parafiach (wybrane kwestie)

WSTĘP

Liturgia jest mocno związana ze śpiewem i muzyką kościelną 1. Bowiem śpiew i muzykę liturgiczną uznaje się za "istotną część uroczystej liturgii" .
Celebrując liturgię w parafiach, zauważa się, że poziom kultury muzycznej w wielu wspólnotach jest niewystarczający, a w wielu przypadkach przerażająco niski. Najgorsze jest to, że jej nośnikami są nie tylko nasi wierni, ale także wielu duszpasterzy i organistów, których postawa w tej dziedzinie pozostawia wiele do życzenia.
Rodzi się pytanie, co powinni czynić duszpasterze i organiści, by ratować śpiew i muzykę liturgiczną przed dalszą jej degradacją? W tym celu przypatrzmy się konkretnym postulatom duszpasterskim, zarówno w samej liturgii, jak i poza nią .

I. LITURGIA

1. Kościół nie odrzuca żadnego rodzaju śpiewu, o ile tylko odpowiada duchowi liturgii i charakterowi poszczególnych jej części. Należy pamiętać, że śpiew nie powinien przeszkadzać ludowi w czynnym uczestnictwie.

2. W doborze śpiewów istnieją różne stopnie pośrednie. Instrukcja w śpiewach mszalnych wyróżnia trzy stopnie:
a) Do ważniejszych śpiewów pierwszego stopnia (zasadniczo przeznaczone są do śpiewania i mają pierwszeństwo przed innymi) należą aklamacje i dialogi (pozdrowienia). Również do tej grupy zalicza się tzw. Modlitwy euchologijne (Modlitwa dnia, Modlitwa nad darami, Modlitwa po Komunii, Prefacja z dialogiem, Sanctus i Doksologia), Modlitwę Pańską ze wstępem i embolizmem oraz formuły odesłania wiernych.
b) Do drugiego stopnia przynależą śpiewy Ordinarium Missae (Kyrie, Gloria, Credo, Agnus Dei) oraz modlitwa powszechna. Recytowanie takich hymnów jak Gloria robi wrażenie jak deklamacja hymnu narodowego w szczególnie uroczystym momencie.
c) Do trzeciej grupy są przyporządkowane śpiewy procesyjne (na wejście, przygotowanie darów i Komunię) oraz międzylekcyjne i ewentualny śpiew perykop biblijnych.
Śpiewy pierwszego i drugiego stopnia mogą i powinny być wykonywane nie tylko w języku polskim, ale również łacińskim. Instrukcje zalecają śpiew łacińskich tekstów liturgicznych (zwłaszcza melodii prostszych), które mógłby wykonać cały lud. Rodzi się postulat, by podczas katechez i spotkań w grupach duszpasterskich ćwiczyć śpiewy łacińskie i polskie. Prezbiterzy, organizatorzy pielgrzymek np. do Rzymu, Lourdes czy Fatimy powinni uczyć pielgrzymów śpiewów łacińskich (Kyrie, Gloria, Credo, Pater noster itd.), by następnie mogli razem je śpiewać.

3. "Śpiewu stałych części Mszy świętej, a także psalmu responsoryjnego i śpiewu przed Ewangelią, które stanowią integralną część Liturgii słowa, nie wolno zastępować pieśniami nawet mającymi imprimatur władzy kościelnej".

4. Zwiększyć troskę o wprowadzenie łatwiejszych śpiewów łacińskich. Należy ubolewać, iż prawie całkowicie wyrugowano ze Mszy świętej Kyrie. Paradoksalnie - w relacji do liturgii mszalnej - stosuje się je niemal wyłącznie poza liturgią, np. w litaniach.

5. Alleluja z natury jest pieśnią. Jeśli się jej nie śpiewa, można ją opuścić. Jest podobnie jak ze śpiewem "Sto lat" - śpiewa się, lub nie, ale z zasady nie recytuje.

6. Należy tworzyć nowe śpiewy liturgiczne, zarówno do liturgii Mszy świętej jak i sakramentów (tu mamy szczególne braki). Np. na Wielki Post prawie że nie śpiewa się pieśni chrzcielnych, podobnie podczas liturgii pogrzebowej brak odpowiedniego repertuaru pieśni o wymiarze paschalnym.

7. W liturgii nie można tolerować utworów trywialnych (pospolitych, prostackich, ordynarnych) i kiczowatych (nieautentycznych, nie będących sztuką). Jednym z gatunków, które odznaczają się trywialnością i kiczowatością, jest piosenka religijna, która opanowała liturgię w wielu kościołach. Dość pokaźna liczba piosenek reprezentuje teksty puste, nie mówiące o niczym głębszym, niekiedy pełne fantazji. Piosenki nie są odpowiednimi śpiewami dla liturgii i okazują się bardzo niebezpieczne. W konsekwencji liturgia staje się "magazynem odpadów" i "zbiornikiem muzycznego złomu". Pielęgnowanie tych piosenek jest anty-wychowaniem, a niekiedy może przerodzić się w antykult. A przecież liturgia powinna być obrzędem, w którym ofiaruje się Bogu najlepszy, najpiękniejszy dar, także w dziedzinie sztuki muzycznej.

8. Akompaniament powinien dotyczyć towarzyszenia następującym śpiewom: ludu, scholi, kantora, psałterzysty i chóru wielogłosowego. Można też akompaniować do psalmu responsoryjnego, modlitwy powszechnej i Ojcze nasz. Nie wolno organiście towarzyszyć na organach solowym śpiewom przewodniczącego liturgii, a więc przy wykonywaniu prefacji, embolizmu itp. Akompaniament musi być należycie przygotowany.

9. "Gra solowa dopuszczalna jest na początku, zanim kapłan przyjdzie do ołtarza, w czasie przygotowania darów ofiarnych, na Komunię świętą i na zakończenie Mszy świętej". Wolno grać solo w okresie Adwentu, Wielkiego Postu oraz w Mszach za zmarłych. Gra solowa na organach nie może jednak nigdy zastąpić śpiewu na wejście i Komunię świętą. Może to uczynić na przygotowanie darów (liturgia miłości), dziękczynienie i zakończenie Mszy świętej.

II. POZA LITURGIĄ

1. Zatrudniać w parafiach wykształconych organistów i troszczyć się o podnoszenie ich kwalifikacji. "Przedmiotem specjalnej troski winno być kształcenie organistów... oraz dokształcanie tych, którzy już pracują w tym zawodzie".

2. Zlecać organistom, by zajęli się szkoleniem kantorów i psałterzystów. Dziś nie można zgodzić się na to, by organista wypełniał funkcje kantora, a tym bardziej by spełniał obowiązki psałterzysty. Również do jego zadań należy prowadzenie chóru parafialnego, scholi, a czasami nawet zespołu instrumentalnego.

3. Nakazywać organistom, aby uczyli wiernych śpiewu nowych pieśni. "Usilnie zachęca się duszpasterzy, organistów, dyrygentów chórów kościelnych..., by systematycznie nauczali wiernych, a zwłaszcza dzieci i młodzieży, tradycyjnych i nowych śpiewów przydatnych w sprawowaniu liturgii".

4. Duszpasterze wraz z organistami winni dokonywać właściwego doboru pieśni. Należy pamiętać, że przed selekcją pieśni trzeba zapoznać się z teologią dnia liturgicznego, która zawarta jest w modlitwach przewodniczącego zgromadzenia, czytaniach i antyfonach.

5. Na muzykę liturgiczną prawie zawsze brakuje pieniędzy, czasu, sił i innych potrzebnych środków. Niektórym duszpasterzom jest lepiej ufundować obraz, postawić figurę aniżeli zadbać o nuty dla chóru, śpiewniki dla wiernych, remont organów, przyzwoite warunki dla śpiewaków, wykształcenie dla psałterzystów i kantorów.

6. Należy bardziej świadomie i odpowiedzialnie respektować zalecenia Stolicy Apostolskiej, Konferencji Episkopatu Polski i statuty II Synodu Plenarnego (numery od 136 do 137) dotyczące śpiewu i muzyki liturgicznej.

ZAKOŃCZENIE

1. Aby podnieść standard śpiewu i muzyki kościelnej, trzeba dzisiaj wokalno-muzyczno-sakralnej edukacji w Kościele. Bowiem śpiew i muzyka są szatą liturgiczną obecną przez głos i dźwięki.

2. Na katechezie dzieci, młodzież i dorośli powinni otrzymać odpowiednie pen-sum śpiewów przydatnych w liturgii zwłaszcza na Msze dla dzieci. Należy bronić dzieci przed infantylizacją liturgii. Dziecko, kiedy dorośnie, nie powinno posługiwać się śpiewami dziecięcymi.